Kadının ilerlemesi ve kadın –erkek eşitliğinin sağlanması bir insan hakları sorunudur ve sosyal adaletin bir şartıdır ve sadece bir kadın konusu olarak görülmemelidir.

Bunlar sürdürülebilir, adil ve kalkınmış bir toplum inşa etmenin tek yoludur. Kadının güçlendirilmesi ve kadın- erkek eşitliği, bütün insanlar için politik, sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel güvenliği başarmanın ön koşuldur’ denilmekte ve kadın erkek eşitliği her şeyden önce bir insan hakları sorunu olarak görülmektedir.

Önümüzdeki yerel seçimler vesilesiyle Türk siyasetine ilkleri yaşatarak adını yazdıran kadınlarımıza değinmek istiyorum. 

Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim’in 20 ‘sine kadar sürdü.

Kadınlar,1930 yılında sahip oldukları haklarıyla, il ve ilçe meclislerinde sayıca az temsil olanağı bulmuşlardı.1930 tarihinde ilklerden biri yaşanarak Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanı Sadiye Hanım seçilmiştir.1950 yılında Mersin’de belediye başkanı seçilen müfide ilhan Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanı olarak seçilmiştir.

Köy kanununun 20 maddesinin değiştirilmesine dair 26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı kanunun çıkarılmasıyla kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı tanındı.

Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (bugünkü karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 alarak seçimi kazanan gül esin, Türkiye cumhuriyetinin ilk kadın muhtarı oldu.

Muhtarlık görevini yapmaya başlamasının ardından kahvehanelerde kumar oynamayı yasaklayan gül esin, kız kaçırma olaylarının önüne geçmek için büyük çaba göstermiş ve başarılı da olarak nikâh işlerini düzene sokmuştur. 32 yaşında muhtar olan gül esin ile ilgili 11 Aralık 1933 ‘de halkevi gazetesinde çıkan haber “Büyük, İnkılâbın İl Kadın Muhtarı, Vazifen Kutlu Ve Mutlu Olsun” manşetiyle verilmiştir.

Gül Esin ‘in seçimleri kazanması ve Türkiye’nin ilk kadın muhtarı oluşu kasaba halkı tarafından sevinçle karşılanmıştı. Hatta bu önemli olayı kutlamak için üç gün üç gece davullar çalınarak şenlikler yapılmış, aydın ve karpuzlu kadınları da özellikle kendi içlerinden birinin Türkiye’nin ilk kadın muhtarı seçilmesi nedeniyle büyük mutluluk duyduklarını dönemim tek yerel gazetesi olan ant gazetesine telgrafla bildirmişlerdir.

Gül Esin o günleri şöyle anlatmaktadır: “ Muhtarlık için aday olduğumda bana kimse karşı çıkmadı. Muhtarlığa, o zamanki nahiye müdürümüzün isteği ile girmiştim. İlk kadın muhtar seçildiğimde de herkes bana yardımcı oldu. Muhtarlığım sırasında da köydeki kız kaçırma olaylarının önlenmesinde büyük çaba harcadım. Köye yol, köprü ve köy konağa yaptırdım. 

Kadınların ilk kez katıldığı 1935 yılı seçimleri, iki dereceli seçim sistemi ve tek parti olarak Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın bulunduğu bir ortamda yapılmıştır. Daha önceki seçimlerde olduğu gibi bu seçimlerde de büyük ölçüde kadın ve erkek adaylar parti üst kademeleri tarafından belirlenmiştir. Seçimlere gerek müntehib-i sani (ikinci seçmen) olarak gerekse milletvekili adayları olarak kadınların ilgisi ve katılımı oldukça fazla olduğu kaynaklarda yazılmaktadır. 8 Şubat 1935’te yapılan seçimlere katılım, özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerde %80’lere varmıştı ve söz konusu şehirlerde oy verenlerin %48’e yakının kadınlardan meydana geldiği ifade ediliyordu. Kadınların da katıldığı ilk seçimler olmasına rağmen katılımın fazla olması, onların konuya olan ilgilerini ortaya koyması açısından olumlu bir gelişmedir.

    

1935 yılı seçimlerinde TBMM’ne seçilen ilk kadın milletvekilleri şunlardır:

  Mebrure Gönenç (Afyonkarahisar): 1900’de İstanbul’da doğdu. 1919’da Arnavutköy Amerikan Koleji’nden mezun oldu Fransızca ve İngilizce bilen Gönenç bir süre Çamlıca Kız Lisesi ve Üsküdar Amerikan Kolej’inde dil hocalığı yaptı. Adana Belediyesine seçilen ilk kadın meclis üyesidir. Seçilmeden önce CHF’dan Mersin Belediye üyesiydi. Bir dönem milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

  Hatı Çırpan (Satı Kadın – Ankara): 1890’da Kazan’da doğdu. Milli savaşta malûl olmuş bir askerin eşiydi.  Beş çocuğu vardı. Çiftçilikle uğraşan Satı kadın hususi eğitim gördü. Seçildiğinde Kazan Köyü muhtarıydı. Bir dönem milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

  Türkan Örs Baştuğ (Antalya): 1900’de Üsküdar’da doğdu. İstanbul Darülfünunun Felsefe Şubesinden mezun oldu. Fransızca biliyordu. Uzmanlık alanı felsefe, sosyoloji ve eğitimdi. Üsküdar Kız Sanat Mektebinde müdürlük yaptı. Seçimden önce Feyziâti Lisesi Kız kısmı müdürlüğündeydi. İki dönem milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

 Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir): 1900’da Bergama’da doğdu. İstanbul kız Muallim Mektebinde ve Yüksek Kız Muallimin İhzari (hazırlık) kısmında okumuştur, İzmir Kız Muallim Mektebinde edebiyat öğretmenliği ve müdürlük yapmıştır. Adana Lisesi ve İstanbul Erenköy Kız Lisesinde de öğretmenlik yapan Gökçül V. Dönemde Balıkesir, VI. ve VII. Dönemde ise Samsun milletvekili olmuştur. TBMM Başkanlık Divanı Kâtip üyeliğinde de bulunmuştur.

 

 

 

 

  Şekibe İnsel (Bursa): 1886’da İstanbul’da doğdu. Ortaokul mezunuydu. Almanca biliyordu. Seçilmeden önce çiftçilikle uğraşıyordu. V. Dönemde milletvekiliydi.

 

 

 

 

  Hatice Özgener (Çankırı): 1865’te Selanik’te doğdu. Rüştiye ve hususi öğrenim gördü. Rumca bilen Özgener milletvekili olmadan önce Darüleytam Müdürlüğünden emekli bir maarifçiydi. 1936 ara seçiminde parlamentoya girdi.

 

 

 

 

 Huriye Öniz Baha (Diyarbakır): 1887’de İstanbul doğdu. Tahsilini Londra Üniversitesi kadın kısmında Betford Kolej’de pedagoji eğitimi görerek tamamladı. İngilizce bilen Öniz, İstanbul Kız Muallim Mektebi ile eski inas idadisinde pedagoji ve uygulama dersi ile ev idaresi derslerini okuttu. Balkan Harbinden sonra muhacirlere açılan kurslarda ders vermiş ve türlü hayır işlerinde çalışmış, Hilal-i Ahmer’in açtığı kursa giderek gönüllü hastabakıcı olmuştur. Milletvekili seçilmeden önce Türkçe öğretmenliği yapmaktaydı. Yeniköy Rum Mektebinde de öğretmenlik yapan Öniz, 1950’de vefat etti.

 

 

 

 

  Fatma Memik (Edirne): 1903’te Safranbolu’da doğdu. İlköğrenimine Safranbolu’da başlayan Memik sekiz yaşında İstanbul’a geldi. Burada Beyazıt Inas Numune Mektebi ile Bezm-i âlem Valide Sultan Mektebinde okuduktan sonra Tıbbiye ’ye girdi. Tıbbiye ’den 1929’da birincilikle mezun odu ve Gureba Hastanesinde çalıştı. Dahiliye uzmanı olan Memik seçilmeden önce Gureba Hastanesi Poliklinik Şefi idi. V., VI., VII., Dönem Edirne Milletvekilliği yapan Memik 1991’de vefat etti.

 

 

 

 

 Nakiye Elgün (Erzurum): 1882’de İstanbul’da doğdu. Kız Muallim Mektebi mezunu olan Elgün, ülkemizin en eski eğitimcilerinden biri olarak biliniyor, İstanbul Kız Lisesi müdürü iken, 1930’da İstanbul Şehir Meclisine ilk kadın üye olarak seçildi. Daimî Encümende üye olarak kaldı. 3 dönem Erzurum milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

  Fakihe Öymen (İstanbul): 1900’de İşkodra’da doğdu. Darülfünunun Coğrafya bölümünden mezun oldu. Fransızca bilen Öymen, Maarif ve Coğrafya uzmanıydı. Bursa Kız Muallim Mektebinde tarih ve coğrafya öğretmenliği ve Bursa Kız Lisesi Müdürlüğü yatı. V., VI., VII. Dönem İstanbul, VIII. Dönem Ankara Milletvekilliği yapan Öymen, 1983’te vefat etti.

 

 

 

 

  Ferruh Güpgüp (Kayseri): 1891’de Kayseri’de doğdu. Öğrenimi hususi olan Güpgüp, Arapça biliyordu. Biçki dikişle de ilgilendi ve Kayseri CHF Vilâyet İdare Heyeti ile Belediye Meclisi üyeliğinde bulundu.

 

 

 

 

 

  Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya): 1897de Bosna’da doğdu. Bolu orta mektebinden mezun oldu. Bolu Kız Sanat Okulu’nda resim öğretmenliği yaptı. Seçimden önce Bolu Belediye Meclisi üyesiydi. V. Dönemde milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

 

  Mihri Bektaş (Malatya): 1895’de Bursa’da doğdu. Amerikan Kız Koleji Mezunuydu. Fransızca ve İngilizce biliyordu. Robert Kolej’de İngilizce öğretmenliği yaptı ve CHF Kütüphane Encümenine seçildi. V., VI., VII. Dönemlerde Malatya Milletvekilliği yaptı.

 

 

 

 

  Meliha Ulaş (Samsun): 1901’de Sinop’ta doğdu. Darülfünun ’un Edebiyat Şubesinden mezun oldu. Fransızca ve İngilizce biliyordu. İstanbul Kandilli Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği ile beş yıl Erzurum Kız Muallim Mektebinde baş muallimlik ve edebiyat öğretmenliği yaptı. Seçilmeden önce Samsun Lisesi’nde edebiyat öğretmeniydi. V. ve VI. Dönem Samsun Milletvekilliği yapan Ulaş 1942’de vefat etti.

 

 

 

 

  Esma Nayman (Seyhan): 1899’da İstanbul’da doğdu. Lise mezunuydu. Fransızca, İngilizce ve Rumca biliyordu. Belediyecilik alanında uzmandı. Adana Belediye Meclisi üyeliğinde bulundu. Bir dönem milletvekilliği yapan Nayman 1967’de vefat etti.

 

 

 

 

  Sabiha Görkey (Sivas): 1888’de Üsküdar’da doğdu. Üsküdar Kız Sanayi Mektebinden sonra Darülmuallimat’ı bitirdi. 1917’de Darülfünun ‘un Riyaziye Şubesinden mezun oldu. Fransızca bilen Görkey Kız Muallim Mektebi Müdür ve Muallimliklerinde bulundu. Seçilmeden önce Tokat orta mektebinde Riyaziye öğretmeniydi.

 

 

 

 

 

  Seniha Hızal (Trabzon): 1897’de Adapazarı’nda doğdu, ilköğrenimini İstanbul Fatih Rüşdiyesi’nde, orta öğrenimini Kız Sanat Mektebi’nde yükseköğrenimini ise Darülfünun Fen Fakültesi’nde tamamladı. (1918) Fransızca bilen Hızal, Darülmuallimat ve Erenköy Kız Lisesi Müdürlüğü’nde bulunduktan sonra Maarif Umum Müfettişliği’ ne tayin edildi. Kendisi Türkiye’de ilk kadın müfettiş olarak bilinmektedir. İstanbul Kız Muallim Mektebi Müdürlüğü ile Fevziye Lisesi Müdürlüğünde bulundu. Selçuk Kız Sanat Okulu’nda da öğretmenlik yaptı. Şişti ’de açtığı ilk ve orta tahsilli Yeni Türkiye Özel Mektebi’nde müdürlük ve öğretmenlik yaptı.

 

 

 

 

  Benal Nevzad İstar Anman (İzmir): 1903’te İzmir’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini İzmir’de yaptı. 1921’de Paris Sorbonne Üniversitesi’nin Edebiyat bölümünden mezun oldu. Döndükten sonra Hilâliahmer ve Himaye-i etfal gibi yerlerde sosyal faaliyetlerde bulundu. CHF vilayet heyeti üyeliği de yapan Anman, Fransızca ve Rumca biliyordu. Uzmanlık alanı belediyecilik, sosyoloji ve edebiyattı. İzmir Belediye üyeliği de yapan Anman, V. VI. VII. ve VIII. Dönemde İzmir Milletvekilliği yaptı. 1990’da vefat etti.

Kadınların son dönemlerde gerçekleştirilen seçimlere göre dağılımı ise şu şekildedir:

Türkiye' de 31.963 mahalle, 18.329 köy olmak üzere toplam 50.292 muhtar bulunmaktadır. Türkiye genelinde kadın muhtarların sayısı erkek muhtarlara oranla oldukça düşük olduğu görülmektedir. 2009 seçimleri sonrasında 412 kadın muhtar görev yapmakta iken 2014 yerel seçimlerinden sonra, Türkiye' de 623 mahalle ve 51 köy olmak üzere toplam 674 kadın muhtar görev yapmaktadır. Dolayısıyla son yapılan seçimlerle (2014) kadın muhtarların sayısı genel itibariyle bir önce ki seçimlere göre % 40.2 artışla, genel muhtar sayısının % 1.3  ‘ sini oluşturmaktadır.

Türkiye’de toplam 73 ilde kadın muhtarı bulunmakta olup Adıyaman,  Bitlis, Hakkâri, Iğdır, Muş, Batman, Şırnak, Sinop illerinde maalesef hiç kadın muhtarımız hiç bulunmamaktadır. Bu gün itibariyle en fazla kadın muhtar bulunan il İstanbul’dur. Bu ili İzmir ve Ankara takip etmektedir. En az kadın muhtar sayısının dağılımında ise 12 ilde sadece bir kadın muhtar görev yapmaktadır. Bu ara da şunu da söylemek gerekir ki; Türkiye’ nin en genç kadın muhtarı Ardahan, en yaşlı kadın muhtarı ise İstanbul’dadır.

30 Mart 2014 yerel seçimlerinde, seçilen belediye başkanlarının %2.9’u, belediye meclislerini oluşturan üye sayısının %10,7’si ve il genel meclisi üyelerinin %4,8’i (2014 Yılında Seçilmiş Kadın Belediye Başkanları, 2014) kadındır. Belde belediye başkanlığına seçilen erkek sayısı 387 iken, seçilen kadın sayısı 3’dür. Belde belediye meclis üyeliğine seçilen erkek sayısı 3450 iken, seçilen kadın sayısı 98’dir. Büyükşehir belediye başkanlığına seçilen erkek sayısı 27 iken, seçilen kadın sayısı 3’dür. İl genel meclisi üyeliğine seçilen erkek sayısı 1191 iken, seçilen kadın sayısı 60’dır. İlçe belediye başkanlığına seçilen erkek sayısı 879 iken seçilen kadın sayısı 33’dür. İlçe belediye meclisi üyeliğine seçilen erkek sayısı 14850 iken, kadın sayısı 2100’dür. Merkez ilçe belediye başkanlığına seçilen erkek sayısı 48 iken, seçilen kadın sayısı 1’dir. Bu verilere bakıldığında her aşamada kadınların temsile dair sorunlarının bulunduğu ortadadır. 2009 yerel seçim sonuçlarına göre, büyükşehir belediye başkanlığına seçilen kadın başkan bulunmamaktadır. 2014 yerel seçim sonuçlarına göre ise, 3 kadın büyükşehir belediye başkanlığına seçilmiş ve %10 oranında temsil edilmektedir. Büyükşehir belediye başkanlığı açısından 2014 seçimleri, kadın oranının %10 arttığını göstermektedir.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

2018 yılında yapılan Genel Seçimler sonrası oluşan meclisteki koltuk dağılımına göre, kadın vekillerimizin sayısı 104 ‘tür. Bu da 595 kişilik toplam milletvekili sayısına göre %17.48 ‘e tekabül etmektedir.

Dünya ve ülkemizin nüfusunda kadın erkek oranı neredeyse aynı olmasına rağmen, kadınlar siyasal temsilde, ekonomik hayatta, üst düzey yönetici pozisyonlarında oransal olarak erkekler kadar dünyada olduğu kadar Türkiye’mizde de yer bulamamaktadır. Şahsi kanaatim olarak, Türk toplumunun güçlü yapısını ileri götürmesi adına, kadınların sosyal ve siyasal yaşamda daha aktif olması gerektiğini düşünüyorum. Bu hususla ilgili yapılan araştırmalara göz attığımızda iki ana unsur göze çarpmaktadır. Bu unsurlar eğitim ve ekonomik unsurlardır.

   Her ne kadar Cumhuriyet sonrası eğitim ve okur-yazarlık oranı gittikçe artsa da, kadın ve erkeğin bu gelişmelerden yararlanma oranı aynı değildir. Günümüzde imkânı olan her aile çocuklarını eğitim almasını için teşvik etse de kırsalda zorunlu eğitimden sonra kız çocuklarının eğitime devam etmesi erkeklere göre nispeten düşüktür. Araştırmalara baktığımız zaman, eğitim konusunda kadınların ortalamanın altında oldukları görülüyor. Toplam nüfusun yaklaşık %15'i üniversite mezunu iken, kadınlarda bu oran %13.1 olarak görülüyor. Ülkemizde, en güncel olarak açıklanan 2016 verilerine göre 6 yaş ve üzeri nüfus içerisinde yaklaşık 2,5 milyon kişi, yani %3,5 okuma yazma bilmiyor, bu nüfusun içerisinde ise kadınların oranı %84. 6 yaş üstü kadın nüfusun %5,9'u okuma yazma bilmezken, erkeklerde bu oran %1,1. Bu trendin ise yıldan yıla iyileşmekte olduğu bir gerçektir.  Günümüzde imkânı verildiği halde kızını okutmayan anne babanın çok az sayıda olduğu gerçeği de karşımızdadır. Ülkemiz büyüdükçe kadınlarımızın da eğitim oranı artmaktadır,  bu durum uzun vadede Türk kadının lehine bir gelişmedir.

Türk Kadını gösterdiği azimle siyasal haklarını elde etmiş olmasına rağmen günümüzde toplumun sosyal ve siyasal hayatında istenilen kadar aktif değildir. Güçlü bir toplumun temel unsuru olan kadın, güçlendikçe ülkemizin istikbali daha da parlak olacaktır.

 

 

 KAYNAKÇA

ALİ AKYILDIZ (2006) “ Türkiyede Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu Ve Gelişimne Genel Bir Bakış”,Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi

AFET İNAN(1968) Atatürk Ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması,Istanbul,Milli  Eğitim Basımevi

DR. AYTEN SEZER, Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclis’teki Çalışmaları,Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı 23-01-2019 çevrimiçi erişim:http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-42/turkiyede-ilk-kadin-milletvekilleri-ve-meclisteki-calismalari

Y.DOÇ.DR. İSMAİL GÜNEŞ (2017) “Yerel Siyaset Ve Kadın” , KADEM

DILEK ÜĞÜDEN (2017) Imkansızlar Içinde Imkalar Yaratan  Türkiyenin Ilk Kadın Muhtarı: Gül Esin, online erişim : https://daimakadin.com/gul-esin-gulkiz-ubbul/

 

                                                                                                  Ayşe Sibel ERSOY